Implementacja do polskiego porządku prawnego regulacji zamieszczonych w Dyrektywie o sygnalistach skutkuje koniecznością określenia środków ochrony przysługujących sygnalistom, bowiem prawodawca założył, że osoba dokonująca zgłoszenia musi podlegać szerokiej i systemowej ochronie, tak aby system zgłaszania nieprawidłowości w firmach i instytucjach publicznych stanowił realne narzędzie realizacji celów, które przyświecały prawodawcy przy pracach nad takim systemem.
W tym celu Dyrektywa o sygnalistach przewiduje cały katalog środków zabezpieczających sygnalistę, począwszy od obowiązków obciążających władzę państwową, obowiązków leżących po stronie firm i podmiotów publicznych („organizacji”) oraz ustanowieniu odpowiednich zasad funkcjonowania systemu do zgłaszania nieprawidłowości.
Po stronie obowiązków, jakie musi przyjąć na siebie władza państwowa leży przede wszystkim konieczność wdrożenia samej Dyrektywy o sygnalistach do 17 grudnia 2021 r. (z zastrzeżeniem wprowadzenia wynikającej z niej obowiązków wobec podmiotów prywatnych zatrudniających od 50 do 249 pracowników do 17 grudnia 2023 r.) wraz z powołaniem odpowiedniego organu centralnego administracji państwowej, którego przedmiotem działalności będzie czuwanie nad właściwym wypełnianiem Dyrektywy.
Każde z państw zobowiązanych do implementacji Dyrektywy o sygnalistach będzie musiało zadbać o stworzenie i prowadzenie rejestru zgłoszeń, w sposób umożliwiający sygnalizowanie nieprawidłowości przez osoby zgłaszające oraz utrwalanie i systematykę takich zgłoszeń, celem rzetelnego nimi zarządzania oraz zapewnienia rozpatrywania takich zgłoszeń.
Ponadto, każde z państw implementujących Dyrektywę zobowiązane jest do zapewnienia sygnalistom odpowiednich środków wsparcia, obejmujących prawo do bezpłatnej oraz kompleksowej i obiektywnej informacji na temat dostępnych i przysługujących im procedur i środków ochrony prawnej, realną pomoc w kontaktach z właściwymi organami władzy publicznej, a także pomoc prawną w toczących się postępowaniach karnych i cywilnych. Niezależnie od powyższych środków, na władzę publiczną może zostać również nałożony obowiązek obejmowania sygnalistów wsparciem w zakresie pomocy psychologicznej, a nawet wsparciem finansowym w ramach toczonych postępowań sądowych.
Dyrektywa o sygnalistach przewiduje cały katalog zakazów w zakresie działań odwetowych względem osób dokonujących zgłoszeń, polegających w istocie na niedopuszczalności umniejszania statusu zawodowego, społecznego, finansowego sygnalistów oraz niedopuszczalności dyskryminowania ich z tych powodów, przy czym Dyrektywa ponadto zobowiązuje również państwa do wdrożenia określonych środków ochrony prawnej przed działaniami odwetowymi.
Wskazane wyżej katalogi zostały uzupełnione również przez sankcje karne, grożące organizacjom lub innym podmiotom, które utrudniają dokonywanie zgłoszeń, podejmują niedozwolone działania odwetowe, jak też wszczynają wobec sygnalistów uciążliwe procedury albo naruszają zasady poufności w zakresie ochrony tożsamości sygnalistów.
Dyrektywa o sygnalistach zakłada, że po stronie organizacji (firm i podmiotów publicznych) najistotniejszym obowiązkiem będzie konieczność wdrożenia informatycznego systemu do zgłaszania nieprawidłowości w firmach lub instytucjach publicznych, zapewniającego anonimowość, jak też możliwość dokonywania zgłoszeń w trybie wewnętrznym (a więc wewnątrz danej organizacji) oraz w trybie zewnętrznym, w którym zgłoszenia będą kierowane do szeroko rozumianych instytucji ochrony prawnej.
Pamiętać przy tym należy, że Dyrektywa o sygnalistach nakłada również określone obowiązki na sygnalistów, którym muszą oni sprostać, aby zostać objętymi ochroną wskazanymi wyżej środkami prawnymi. Dokonując zgłoszenia powinni oni posiadać uzasadnione podstawy, wskazujące na istnienie nieprawidłowości, jak też muszą dostosować się do procedur zgłoszeniowych wewnętrznych lub zewnętrznych. Prawodawca zatem w istocie daleki jest do przyznawania sygnalistom ochrony bezwarunkowej.
4integrity, jako wyspecjalizowany podmiot w zakresie obsługi systemu dla sygnalistów, jest przygotowane do udzielenia pomocy wszelkim organizacjom, które będą podlegały obowiązkowi wdrożenia takiego systemu w zakresie oceny, czy konkretne zgłoszenie czyni zadość obowiązkom ciążącym na sygnalistach. 4integrity opracowało również oferty wdrożenia takiego systemu w różnych wariantach i dla różnej kategorii podmiotów w zależności od ich charakterystyki i potrzeb.
Będziemy informowali Państwa o wielu teoretycznych i praktycznych aspektach zagadnienia ochrony sygnalistów, bowiem zdajemy sobie sprawę z obaw, jakie niesie za sobą wdrożenie nowych przepisów.
Autor:
Radca prawny Jarosław Hernik